İnsanların hastalığa yakalanmasını önleyen ve hayatları boyunca sağlık/iyilik halini koruyan ve artıran davranışlara sağlıklı yaşam davranışları denir.
Başlıca sağlıklı yaşam davranışları nelerdir?
- Yeterli ve dengeli beslenme
- Yeterli sürede ve düzenli uyku
- Stresle baş etme
- Düzenli ve yeterli egzersiz yapma
- Tütün kullanmama
- Hijyen koşullarını bilme
- Kendi sağlık sorumluluğunu alma
Beslenme açlık duygusunu bastırmak, karın doyurmak ya da canının çektiği her şeyi yemek veya içmek değildir. Besin ögelerini yeterli miktarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gerekir.
Yeterli ve dengeli beslenen kişiler;
- Sağlam, sağlıklı bir görünüşe ve bedene,
- Canlı ve parlak cilt ile saç ve gözlere,
- Gelişim dönemine uygun kas yapısına,
- Çalışmaya ve üretmeye istekli kişiliğe,
- Boy uzunluğuna uygun vücut ağırlığına,
- Normal zihinsel gelişime,
- Sık sık hasta olmayan bir yapıya sahiptir.
Fiziksel aktivite, kas ve eklem aracılığı ile enerji harcamayı sağlayan beden hareketleridir.
Çök-kalk, şınav, mekik, barfiks gibi beden hareketleri, oyun ve alıştırmalar, merdiven inip-çıkma, bisiklet, yürüyüş, bahçe işleri, araç temizlemek, marangoz vb. hobiler fiziksel aktivite çeşitleri arasında yer almaktadır.
Düzenli ve Yeterli Fiziksel Aktivite Yapan kişiler;
- Güçlü kemik ve kaslara,
- Dirençli ve kilo kontrolü olan sağlıklı vücut yapısına,
- Yüksek özgüvene, mutlu ve huzurlu bir psikolojiye sahiptirler.
Düzenli olarak iyi/kaliteli uyumak için yapılması gereken uygulamalar ve alışkanlıklar;
- Düzenli olarak bir uyku programı uygulayın.
- Hafta sonları veya tatiller sırasında bile her gün aynı saatte kalkın.
- Uykunuz gelmediği sürece yatağa gitmeyin.
- 20 dakika içinde uykuya dalmazsanız yataktan kalkın.
- Yatak odanızı sessiz ve dinlendirici hale getirin.
- Yatmadan önce fazla/ağır yemek yemeyin.
- Düzenli fizik egzersiz yapın ve sağlıklı beslenin.
- Öğleden sonra veya akşam kafeinli yiyecek ve içecek tüketmeyin.
Stres; zorlama, baskı ve gerilme anlamına gelmektedir.
*Stresli olduğumuzda ne olur?
Çarpıntı, baş ağrısı, soğuk ya da sıcak basması, nefes darlığı, ellerde titreme, bitkinlik, mide krampları, boyunda, sırtta, ensede, belde ağrı, gerginlik, aşırı ya da düzensiz uyku, huzursuzluk, sinirlilik, duygusal olma hali, unutkanlık, kararsızlık, konsantrasyonda azalma, zihinsel durgunluk oluşur.
Stresle nasıl baş edebiliriz?
- Zaman yönetimi
- Problem çözme teknikleri kullanma
- Aşırı genellemelerden kaçınma
- Kişiler arası ilişkileri geliştirme
- Sosyal etkinlikleri geliştirme
- Fiziksel aktivite
- Sağlıklı beslenme
- Zihinde canlandırma
- Gevşeme egzersizleri – örneğin…nefes egzersizi
Sigara içenlerde kemik, ağız ve diş hastalıkları, erkeklerde kısırlık, gözlerde görme kusuru, sık sık hasta olma, cilt ve saç renginde matlık, kuruluk ve bozulma, kanserler, felç, kalp ve akciğer hastalıkları görülme riski daha fazladır.
Temizlik yoluyla sağlığı korumaya yönelik yapılan uygulamaların hepsine hijyen denir. Yıkanma (deri, yüz, göz, kulak, burun temizliği), el ve ayak temizliği, saç temizliği, ağız ve diş temizliği ve çamaşır temizliği gibi konuları kapsar.
- El yıkama çok önemli bir uygulamadır.
- Tuvaletten sonra ve yiyeceklere dokunmadan önce ve merdiven tutamağı, kapı kolu gibi ortak kullanılan alanlara temastan sonra ellerimizi MUTLAKA yıkayalım.
- Her türlü spor etkinliğinden sonra saçlar dâhil tüm vücudumuzu yıkayalım
- Temizlik sadece kirlilik belirtilerinin ortaya çıktığı durumlarda yapılması gereken bir uygulama olmadığını unutmayalım.
- Temizlik uygulamalarını sürekli ve düzenli olarak yapalım.
Kişinin kendisini ve vücudunu tanıması, sağlığında herhangi bir değişiklik olduğunda sağlık kuruluşuna gitmesi ve düzenli aralıklarla sağlık taraması yaptırması, sağlık durumunu izlemesi ve sağlıkla ilgili güncel bilgileri takip etmesi sağlığına yönelik sorumluluk düzeyini belirler.
Sağlık sorumluluğunu alan kişi, sağlık için risk oluşturan davranışlardan (sigara kullanımı, alkol kullanımı, fiziksel hareketsizlik, sağlıksız beslenme vb.) uzak durur.
KAYNAKLAR
Bahar Z, Bayık A. (1998). Sağlığın Geliştirilmesi ve Sağlık Eğitimi, DSÖ: LEMON Hemşirelikte Eğitim Materyali, Bölüm 5, 1. baskı, S. 605, Ankara: Sağlık Bakanlığı Matbaası
Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi. Ankara: Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/beslenme_rehberi.pdf, E.T: 18/03/2022
Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, 2017. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/beslenme/yeterli-ve-dengeli-beslenme-nedir.html, E.T: 18/03/2022
Eichler K., Wieser S. ve Brügger U. (2009). The costs of limited health literacy: a systematic review. International Journal of Public Health, 54(5), 313
Zorba E. (2013). Fiziksel aktivite ve fiziksel uygunluk. Ankara: Fırat.
Bek N. (2008). Fiziksel aktivite ve sağlığımız. Ankara: Fiziksel Aktivite
Howley ET. (2001). Type of activity: resistance, aerobic and leisure versus occupational physical activity. Medicine ve Science in Sports ve Exercise, 33(6), 364-369.
Tenore JL. ve Lipsky MS. (2001). Preventive services for the adolescent (13-20 years). Pediatric Clinics of North America, 48, 289-311.
Bottorff JL. ve Johnson JL. (1996). The effects of cognitive-persceptual factors on health promotion behavior maintanence. Nursing Research, 45(1), 30-36.
Uysal Y, Mert E, Başhan İ. (2016). Tütün Kullanımının Sağlık Üzerine Etkileri ve Bırakmanın Yararları. Turkiye Klinikleri Family Medicine-Special Topics. 2016;7(5):20-5
Benowitz NL. Nicotine addiction. (2010). New England Journal of Medicine. 2010;362(24):2295-303.
Drope J, Schluger NW. (2018). The tobacco atlas. Sixth ed: American cancer society; 2018.
Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “Tütün Bağımlılığı ile Mücadele El Kitabı (Hekimler İçin) 2010”. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayın No:796; 2010.
Resim: https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/beslenme_rehberi
Resim: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/Fiziksel-Aktivite/fiziksel-aktivite-nedir2.jpg
Resim:https://bianet.org/system/uploads/1/articles/spot_image/000/259/153/original/uyku1.jpg
Resim: http://www.gazetebilkent.com/wp-content/uploads/2021/05/Stres-Ile-Basa-Cikma-Yollari.jpg
Resim: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images q=tbn:ANd9GcTgDtKypScp6Edugy0IEfQSzyCnEgUCy0axpQ&usqp=CAU
Resim: https://www.nkfu.com/wp-content/uploads/2011/09/hijyen.jpg
Resim: //i2.wp.com/www.egitimevi.net/wpcontent/uploads/2020/05/saglikli_hayat.png?w=400&ssl=1
Resim: https://www.dershane.tv/wp-content/uploads/2018/10/saglikli-hayat.png
